پسته در تاریخ ایران و جهان

در دل سرزمین‌های خشک خاورمیانه، دانه‌ای کوچک اما ارزشمند رشد می‌کند که قرن‌هاست طعم و عطرش در فرهنگ‌ها و سفره‌ها جا خوش کرده است. پسته، این «طلای سبز» ایرانی، نه‌تنها یکی از قدیمی‌ترین محصولات کشاورزی جهان است، بلکه نمادی از تاریخ، اقتصاد و هویت غذایی مردم به شمار می‌رود. در این گزارش، تاریخچه پسته را از ریشه‌های باستانی آن در ایران تا نفوذ جهانی‌اش مرور می‌کنیم؛ محصولی که مسیرش از باغ‌های کویری تا ویترین‌های صادراتی، داستانی پررنگ و ماندگار دارد.

---

---

پسته گیاهی است بومی مناطق خشک آسیای مرکزی و خاورمیانه، به‌ویژه ایران، افغانستان، ترکمنستان و بخش‌هایی از آسیای صغیر. گونه‌های وحشی پسته در ایران شناسایی شده‌اند که قدمتی چند هزار ساله دارند.

تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها از حدود ۷ هزار سال پیش پسته را جمع‌آوری و مصرف می‌کرده‌اند. قدیمی‌ترین شواهد مربوط به مصرف پسته در محوطه‌ باستانی «تل مِرده» در جنوب شرقی ایران کشف شده‌اند، که احتمالاً به عصر مفرغ بازمی‌گردند.

در دوره هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد)، باغ‌داری در ایران به اوج رسید و پسته به‌عنوان یک محصول ارزشمند کشت می‌شد. پادشاهان هخامنشی، به‌ویژه داریوش بزرگ، توجه خاصی به کشاورزی و آبیاری داشتند، و اسناد به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که پسته یکی از خوراکی‌های درباری بوده است. در دوران ساسانیان (۲۲۴–۶۵۱ میلادی) نیز پسته در سفره اشراف حضور داشت و به مناطق مختلف امپراتوری صادر می‌شد. ایران آن زمان مرکز اصلی تولید پسته در دنیا بود و نقش بزرگی در تجارت آن ایفا می‌کرد.

با فتح ایران توسط اسکندر مقدونی و گسترش ارتباطات میان شرق و غرب، پسته نیز راه خود را به اروپا باز کرد. رومیان باستان پسته را از ایران وارد می‌کردند و آن را «Pistacium» می‌نامیدند. پلینیوس، نویسنده و تاریخ‌نگار رومی، از پسته به‌عنوان یکی از خوراکی‌های لوکس نام می‌برد که در مجالس ثروتمندان مصرف می‌شد. در قرون وسطی، بازرگانان عرب و ایرانی پسته را به شبه‌جزیره عربستان، شمال آفریقا و سرزمین‌های مسلمان‌نشین اسپانیا بردند. با گسترش اسلام، نه تنها دین و فرهنگ، بلکه کشاورزی نیز گسترش یافت و پسته در مناطق جدیدی کاشته شد.

در دوران عباسیان، فرهنگ کشاورزی ایران به‌شدت مورد توجه قرار گرفت و دانشمندان مسلمان درباره کاشت و نگهداری از درخت پسته کتاب‌هایی نوشتند. یکی از این آثار، «کتاب الفلاحة» از ابن‌العوام است که در آن اطلاعات مفصلی درباره باغ‌داری، به‌ویژه درختان پسته آمده است. شهرهایی مانند کرمان، رفسنجان، دامغان و سیرجان در طول قرن‌ها به مراکز اصلی تولید پسته در ایران تبدیل شدند. زمین‌های خشک و نیمه‌خشک این مناطق، با سیستم‌های سنتی قنات، بستری مناسب برای رشد درختان پسته فراهم کردند.

پسته نه تنها یک محصول کشاورزی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ایران است. در آیین‌های باستانی چون نوروز، یلدا و مهمانی‌های سنتی، پسته یکی از اجزای ثابت سفره‌ها بوده است.

در ادبیات فارسی، اشعار شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی و مولوی، به خوراکی‌های گران‌بها و خوش‌طعم اشاره دارد که در آن‌ها، گاه به‌صورت استعاره از پسته نیز یاد شده است. در صنایع دستی نیز، پوست و چوب پسته برای ساخت رنگ‌های طبیعی یا سوخت در کوره‌های سفال‌پزی استفاده می‌شد.

گسترش جهانی پسته در دوران معاصر در قرون نوزدهم و بیستم میلادی، با گسترش بازرگانی جهانی، پسته به یکی از کالاهای صادراتی مهم ایران تبدیل شد. در دهه‌های اخیر، کشورهایی مانند آمریکا (به‌ویژه ایالت کالیفرنیا)، ترکیه، چین و سوریه نیز به تولیدکنندگان بزرگ پسته تبدیل شده‌اند. در آمریکا، نخستین درختان پسته در دهه ۱۹۳۰ وارد شدند، اما کشت صنعتی آن از دهه ۱۹۷۰ آغاز شد. امروزه آمریکا و ایران دو غول بزرگ تولید پسته در جهان هستند که رقابتی تنگاتنگ در بازارهای بین‌المللی دارند.

پسته، پس از نفت، دومین کالای صادراتی غیرنفتی ایران به شمار می‌آید. بیش از ۷۰ درصد پسته صادراتی ایران به کشورهای اروپایی، چین، روسیه، هند و حوزه خلیج فارس ارسال می‌شود. در مناطقی چون رفسنجان، هزاران خانوار از طریق باغات پسته ارتزاق می‌کنند. پسته نه تنها اشتغال‌زا است، بلکه ارزآوری بالایی برای کشور دارد. همچنین صنایعی نظیر بسته‌بندی، فرآوری و صادرات، به رونق اقتصاد پسته وابسته‌اند.

پسته نه تنها به‌صورت خام یا بوداده مصرف می‌شود، بلکه نقش کلیدی در شیرینی‌پزی و آشپزی ایرانی دارد. باقلوا، گز، سوهان، قطاب، و حتی خورش‌هایی مانند فسنجان، گاه با پسته تزئین یا غنی‌تر می‌شوند. در آشپزی جهانی نیز، پسته در شکلات‌سازی، پودینگ‌ها، سالادها، بستنی و حتی غذاهای مدیترانه‌ای کاربرد دارد. در آمریکا، بستنی پسته یکی از محبوب‌ترین طعم‌هاست و در ایتالیا، «پسته سیسیلی» شهرتی جهانی دارد. پسته، این دانه‌ی سبز و مغذی، تاریخی هزاران ساله دارد که با فرهنگ، اقتصاد، آشپزی و طبیعت ایران و بسیاری از کشورهای دیگر گره خورده است. از باغ‌های باستانی هخامنشی تا ویترین فروشگاه‌های مدرن، پسته همواره نماد کیفیت، ارزش و طعم اصیل بوده است.

امروز نیز برندهای ایرانی بسیاری هستند که همچنان این میراث باستانی را در قالب تولیدات سنتی و خوش‌نام خود زنده نگه می‌دارند. گز عسلک از جمله تولیدکنندگانی‌ است که در تهیه گز، سوهان و شیرینی‌های اصیل ایرانی، از برترین کیفیت پسته ایرانی بهره می‌برد؛ پسته‌ای که نه‌تنها طعم را ارتقا می‌دهد، بلکه اصالت را در هر لقمه حفظ می‌کند. شما میتوانید با مراجعه حضوری به فروشگاه ما به آدرس  خانه اصفهان ، خیابان گلخانه روبری بانک مسکن ، گز عسلک ، تماس با شماره  34418258-031 و یا از طریق سایت گز عسلک  سفارش خود را ثبت کنید.